پیرمرد هر بار که می خواست اجرت پسرک واکسی کر و لال را بدهد، جمله ای را برای خنداندن او بر روی اسکناس می نوشت. این بار هم همین کار را کرد. پسرک با اشتیاق پول را گرفت و جمله ای را که پیرمرد نوشته بود، خواند. روی اسکناس نوشته شده بود: وقتی خیلی پولدار شدی به پشت این اسکناس نگاه کن. پسر با تعجب و کنجکاوی اسکناس را برگرداند تا به پشت آن نگاه کند. پشت اسکناس نوشته شده بود: کلک، تو که هنوز پولدار نشدی!
پسرک خندید با صدای بلند؛ هرچند صدای خنده خود را نمی شنید
ازنا
وسعت : 1788 کیلومتر مربع
طول شرقی : 15 دقیقه و 48 درجه
عرض شمالی: 51 دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 72583 نفر
آب و هوا : سرد کوهستانی
مناظر طبیعی: دریاچه گهر، آبشار بیشه، کمندان
اقتصاد : کشاورزی، دامداری، صنعت
رودخانه : کمندان، دره تخت
ارتفاعات : اشترانکوه، بلال
اهمیت : عبور راه آهن سراسری
ازنا در شمال شرقی استان لرستان قرار دارد. به روایتی حدود 600 سال قبل ارامنه به این محل مهاجرت نموده و بنای شهر ازنا را نهاده که بعدها مسلمانها نیز به آنها پیوستند وجهه تسمیه این شهر به سبب جابجایی و احداث مجدد شهر بوده که به دلیلی مکان قبلی غیر قابل سکونت شده است. ازنا به معنی از نو ایجاد شده است. علت توسعه شهر ازنا احداث تاسیسات شرکت نفت در سال 1312 هجری و خط آهن در سال 1316 هجری میباشد. بنابراین خطوط راه آهن نقش موثری در توسعه و پیشرفت ازنا داشته است.
کوهدشت
وسعت : 3904 کیلومتر مربع
طول شرقی : 36 دقیقه و 47 درجه
عرض شمالی: 32 دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 188964 نفر
آب و هوا : معتدل کوهستانی
مناظر طبیعی: دره شیرز، چشمه های آب گرم گرخوشاب
اقتصاد : کشاورزی، صنعت و دامداری
رودخانه : سیمره
ارتفاعات : هنجس، چنگری، سرسورن، کژنه، گردله، سرخدم
اهمیت : تاریخی (نقوش صخره ای پیش از تاریخ، آثار مفرغی، آثارمتنوع تاریخی)، کشاورزی
آثار تاریخی : نقوش صخره ای (هومیان، میرملاس، دوشه)، محوطه های سرخ دم لری و لکی، پل سی پله، میل گچی خسرو آباد، قلعه کوهزاد
کوهدشت در قسمت غربی استان لرستان و در میان دشت پهناور و حاصلخیز کوهدشت و در بین کوههای چنگری، سرخ دم، گردله، سرسورن و کژنه محصور شده است. لفظ کوهدشت در بعضی کتب "کورشت" و یا "کودشت" آمده است. حمدالله مستوفی در نزهه القلوب مینویسد: "کورشت شهری بزرگ بوده، اکنون خراب است." به استناد مطالعات پژوهشگران منطقه کوهدشت از قدیمی ترین سکونتگاههای بشری است. نقاشیهای صخرهای هومیان 1 و 2 مربوط به 40000 سال پیش و نقوش صخره ای میرملاس و دوشه متعلق به دوران ما قبل تاریخ دلیل براین ادعا است. همچنین وجود سایتهای باستانشناسی مهم چون سرخ دم لری و لکی در این منطقه که به واسطه اشیا مفرغی و مطالعات باستانشناسی دارای اهمیت ویژه نزد باستانشناسان داخلی و خارجی است مزید بر این اهمیت میباشد. با این وجود ایجاد شهر فعلی کوهدشت به دوره پهلوی (1312 ه. ش.) در پی فرمان رضا خان مبنی بر تخت قاپو کردن عشایر صورت گرفت. در صده های متاخر بیشتر به طرهان و قوتل معروف بوده است.
دلفان
وسعت : 2700 کیلومتر مربع
طول شرقی : 58 دقیقه و 48 درجه
عرض شمالی: 4 دقیقه و 34 درجه
جمعیت : 254806 نفر
آب و هوا : سرد کوهستانی
مناظرطبیعی: گاماسیاب
اقتصاد : کشاورزی و دامداری
رودخانه : تیزاو، بادآور
ارتفاعات : کوه سرکشتی، مهراب کوه، کوه کل نام، جیازه و بومیری، بزکن، خوپری، دم هر
اهمیت : تاریخی (اشیا مفرغی)
اقتصاد : کشاورزی
آثار تاریخی :مقبره بابابزرگ، پل گرمابه
این شهرستان در شمال استان لرستان قراردارد. درخصوص وجهه تسمیه منطقه به دلفان به جهت وجود طایفه دلفان در این منطقه میباشد. آثار مربوط به دوره نوسنگی در این منطقه یافت میشود. از سایتهای مطالعه شده دوره مذکور تپه عبدالحسین است. به نسبت سایر شهرهای استان، نورآباد بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته است که در این میان باید به سایتهای مهمی چون تپه گندمبان، تپه عبدالحسین، و تپه باباجان اشاره نمود. منطقه دلفان به واسطه اشیاء مفرغی دارای اهمیت خاصی است. شایان ذکر است در این شهرستان فرقه ای به نام اهل حق وجود دارد که از فرقه های قدیمی است و دارای عقاید باستانی و اسلامی میباشند.
دورود
وسعت : 1326 کیلومتر مربع
طول شرقی : 3 دقیقه و 49 درجه
عرض شمالی: 29 دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 142773 نفر
آب و هوا : سرد کوهستانی
مناظر طبیعی : دره تخت، داریاب
اقتصاد : کشاورزی، دامداری، صنعت
رودخانه : سبزه
دورود در قسمت شمال شرقی استان لرستان قرار دارد. در خصوص وجهه تسمیه این شهر چند نظریه وجود دارد. قبلا این شهر بین النهرین نامیده میشد که به جهت قرار گرفتن بین دو رود میباشد. نام اصلی و اولیه دو رود بنگله بوده سپس به بحرین تبدیل شده است. از زمان تاسیس ایستگاه راه آهن در این محل نام دورود را که فارسی بحرین است برای آن انتخاب نمودند.
پلدختر
وسعت : 3615 کیلومتر مربع
طول شرقی : 42 دقیقه و 47 درجه
عرض شمالی : 9 دقیقه و 32 درجه
جمعیت : 76652 نفر
آب و هوا : گرم و مرطوب
مناظر طبیعی: تالابهای پلدختر (جمجمه، کبود، پیکه، بلمک، سیاه، زردابه، لفانه) و آبشار افرینه
اقتصاد : کشاورزی، صنعت و دامداری
رودخانه : کشکان، سیمره
ارتفاعات : کبیر کوه
اهمیت : راه ارتباطی جندی شاپور - شاپورخواست
آثار تاریخی : پل دختر، غارکلماکره، غارکوگان، قلعه نصیر، کاروانسرای میشوند، پل گاومیشان، مقبره بابازید
این شهرستان در جنوب استان لرستان قرار دارد. وجهه تسمیه این شهر به خاطر وجود پلی از دوره تاریخی ساسانی بر روی رودخانه کشکان است که به پل دختر معروف بوده و این نام به شهر مذکور نیز اطلاق گردیده است. بنا بر مطالعات انجام گرفته آثار متعلق به هزاره های چهارم و پنجم پ. م. تا عصر حاضر گزارش شده است. اوج پیشرفت فرهنگی و تمدنی این منطقه مربوط به دوره ایلام نو - هخامنشی و دوره پارت است
الشتر
وسعت : 1212 کیلومتر مربع
طول شرقی : 27 دقیقه و 49 درجه
عرض شمالی: 32دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 70586 نفر
آب و هوا : سرد کوهستانی
مناظر طبیعی: سرابهای زیبا (کهمان، امیر، آهنگران)
اقتصاد : کشاورزی و دامداری
رودخانه : ولم، کهمان
ارتفاعات : گرین، خرگوشیناب
اهمیت : به جهت آب و هوای مناسب دارای اهمیت توریستی و کشاورزی
آثار تاریخی : قلعه مظفری، پل کاکارضا، امامزاده محمدی، پل هنام
از شهرهای کهن و باستانی استان لرستان الشتر است. این شهر ستان در قسمت شمالی استان لرستان قرار دارد و از آب و هوا و اراضی حاصلخیزی برخوردار است و به علت قرار گرفتن بر سر راه باستانی اهمیت ویژه ای داشته است. در اغلب کتابهای تاریخی و جغرافغیایی بعد از اسلام نام آن به صورتهای لیشتر، لاشتر، الاشتر و اشتر ضبط شده است. حمداله مستوفی آن را جزو سرزمین کردستان آورده است. کشف سنگهای قبور مربوط به سلسله محلی آل برسق در منطقه الشتر نشانگر نفوذ و استقرار این سلسه در این منطقه است. بیشتر اهمیت این منطقه مربوط به دوره اسلامی است
الیگودرز
وسعت : 5680 کیلومتر مربع
طول شرقی : 42دقیقه و 49 درجه
عرض شمالی: 24دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 133938 نفر
آب و هوا : سرد کوهستانی
مناظر طبیعی: آبشار آب سفید، ماهیچال، مورزین، دره دایی
اقتصاد : دامداری، کشاورزی، صنعت
ارتفاعات : قالی کوه، هرا، کوه سبز، تمندر، دگولی، ورق زیبا
اهمیت : مناظر طبیعی
الیگودرز در شرق استان لرستان واز نقاط مرتفع وکوهستانی استان محسوب می شود.وجهه تسمیه الیگودرز به روشنی مشخص نیست لکن احتمال دارد از اسم طایفه ای(الگودرزیا گودرزی) که ا کنون در محل فعلی شهر مستقر می باشند گرفته شده باشد .این منطقه به گواه مطالعات باستان شناسی آثار هزاره های پنجم وچهارم پ.م مشاهده شده ونیز در هزاره های سوم ،دوم.واول پ.م دارای اهمیت ویژه ای بوده است.شهر فعلی دارای بافتی جدید می باشد.
بروجرد
وسعت : 1606 کیلومتر مربع
طول شرقی : 45 دقیقه و 48 درجه
عرض شمالی: 53 دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 316014 نفر
آب و هوا : سرد کوهستانی
مناظر طبیعی : سراب مسجد، گلرود، تالاب بیشه دالان، سراب ونایی، گلدشت
اقتصاد : کشاورزی، دامداری، صنعت
رودخانه : سراب سفید، گله رود
ارتفاعات : میش پرور
اهمیت : تاریخی (به عنوان راه مواصلاتی)
آثار تارِیخی : مسجد جامع، امامزاده جعفر بروجرد، مسجد سلطانی
شواهد و اشارات تاریخی حاکی است که بروجرد از شهرهای قبل از اسلام بوده و دلایل زبانشناسی نیز واژه بروجرد را با ترکیب دو جزء "برو" + "گرد" موجودیت این شهر را به پیش از اسلام میرساند زیرا که گرد در زبانهای قدیمی ایران به معنای شهر میباشد. حدود العالم تالیف 372 ه. ق. بروجرد را شهری خرم و پرمیوه توصیف میکند. به نوشته یاقوت حموی در معجم البلدان (اوایل قرن 8 هجری) بروجرد با خضارات و خیرات و همچنین دارای نخلهای مرغوب و زعفران بسیار بوده است.
همین جغرافی نویس اسلامی در کتاب المشترک رازان را کوی بزرگی در بروجرد یاد میکند. به نوشته ابن اثیر شهر دارای خندق بزرگی در اطراف بوده که اکنون میتوان آثار و علایمی از آن را مشاهده کرد. در حملات ویرانگر مغول (616 ه. ق.) صدمه و زیان بسیاری به شهر وارد شده و منابع تاریخی، خرابی شهر را در حد وسیعی گزارش کرده اند. ولی حمدالله مستوفی در سال 740 ه. ق. در نزهه القلوب از آبادی شهر یاد کرده و آن را دارای دو جامع عتیق و جدید دانسته است.
شهر در آغاز دوره قاجار وسعت گرفت. در همان زمان حاج زین العابدین شیروانی مورخ مشهور در بستان السیاحه مینویسد:حسام السلطنه بروجرد دورش را حصار کشید و راستا و بازار مسقف و دکاکین مکلف به اتمام رسانید. به طور کلی شهر فعلی بروجرد دارای بافت قدیمی بسیار زیبایی است و ساختمانهای قدیمی و خانه های مسکونی آن از تزیینات جالب چون در و پنجره ارسی های بدیعی برخوردار است. بازار کهنه بروجرد نیز هم اکنون همان طرح قدیمی خود را حفظ کرده و داد و ستد آن رونق چشمگیری دارد.
خرم آباد
وسعت : 6223 کیلومتر مربع
طول شرقی : 21 دقیقه و 48 درجه
عرض شمالی: 29 دقیقه و 33 درجه
جمعیت : 462133 نفر
آب و هوا : معتدل کوهستانی
مناظر طبیعی: آبشارهای زیبا، سرابها، دریاچه کیو، پارکهای جنگلی، آبسرده، بیدهل، گلستان، رباط، زاغه
اقتصاد : کشاورزی، صنعت، دامداری
رودخانه : کشکان، رودخانه خرم آباد
ارتفاعات : مخمل کوه، یافته، سفید کوه، هشتاد پهلو، کوکلا، تاف
اهمیت : تاریخی (به عنوان راه ارتباطی) / آثار ما قبل تاریخ و تاریخی
آثار تاریخی : غارهای پیش از تاریخ کنجی، یافنه، پاسنگر، گر ارجنه، قمری، پل شاپوری، قلعه فلک الافلاک، آسیاب گبری، گرداب سنگی، مناره آجری، مقبره بابا طاهر، سنگ نوشته، پل صفوی، حمام گپ
خرم آباد مرکز لرستان باستانی در دره ای باصفا و بر ساحل رودخانه خرم آباد قرار دارد. به زعم بسیاری از محققان زمانی شهر مهم ایلامی خایدالو (هیدالو) برجای آن قرار داشته است. ظاهرا شهر قدیمی شاپورخواست (سابرخواست) در دوره ساسانی و قرون نخستین هجری دارای مسجد جامع و بازارها و ساختمانهای بسیاری بوده و بافاصله کمی در ساحل چپ رودخانه جای داده شده بوده است. هنوز بقایایی از دیوارهای بزرگ و پهن که از سنگ و ملاط به سبک دوره ساسانی است از محاذی شهر کنونی تا روستای تیر بازار دیده میشود. چنین به نظر میرسد که در اواخر قرن ششم هجری شجاع الدین خورشید موسس خاندان اتابکان لر کوچک شهر کنونی را اساس قرار داده و توسعه بخشیده؛ احتمالا در حمله مغول ویران شده است. حمدالله مستوفی در سال 740 ه. ق. مینویسد: "خرم آباد شهری نیک بوده، اکنون خراب است."
این نخستین بار است که از خرم آباد بدین نام یاد شده است. در اواخر دوره صفوی خرم آباد مقر حکومتی والی لرستان فیلی بوده و به نوشته تاریخ حزین از آبادانی برخوردار، ولی متاسفانه بر اثر هجوم سپاه عثمانی به ویرانی گرایید. در دوران قاجار خرم آباد نسبتا توسعه یافت و قلعه گلستان ارم از قلاع معروف خرم آباد به دستور محمد حسین میرزای دولتشاه مرمت شد.
بارون دوبد یکی از ماموران روسیه تزاری که در سال 1845 از خرم آباد دیدار کرد، آن شهر را دارای بارو 4 مسجد، 8گرمابه و 1محله یهودی نشین توصیف میکند